CNN —
Núi
Tambora đã thay đổi thế giới. Vào năm 1815, núi lửa Indonesia đã phun
trào trong vụ phun trào mạnh nhất được ghi nhận trong lịch sử, tạo ra
một luồng khí khổng lồ gồm các hạt nhỏ phản chiếu ánh sáng mặt trời lên cao vào bầu khí quyển, làm mát hành tinh và gây ra thảm họa.
Những
gì xảy ra sau đó được gọi là "năm không có mùa hè": nhiệt độ toàn cầu
giảm mạnh, mùa màng thất bát, người dân chết đói, đại dịch tả lan rộng
và hàng chục nghìn người chết. Một số người thậm chí còn cho rằng núi
lửa đã truyền cảm hứng cho Mary Shelley viết Frankenstein, trong khi trú ẩn khỏi thời tiết lạnh bất thường ở Thụy Sĩ vào năm 1816.
Nhiều
núi lửa đã phun trào kể từ đó, nhưng Tambora vẫn là vụ phun trào lớn
gần đây nhất của hành tinh. Hơn 200 năm sau, các nhà khoa học cảnh báo
thế giới có thể sắp phải hứng chịu một vụ phun trào khác.
Markus
Stoffel, giáo sư về khí hậu tại Đại học Geneva, cho biết câu hỏi không
phải là có hay không mà là khi nào. Bằng chứng địa chất cho thấy khả
năng xảy ra một vụ phun trào lớn trong thế kỷ này là 1/6 , ông nói với CNN.
Tuy
nhiên, lần này, điều đó sẽ xảy ra trong một thế giới đã thay đổi rất
nhiều, một thế giới không chỉ đông dân hơn mà còn nóng lên do khủng
hoảng khí hậu.
Vụ phun trào lớn tiếp theo sẽ “gây ra hỗn loạn khí hậu”, Stoffel nói. “Nhân loại không có bất kỳ kế hoạch nào”.
Miệng núi lửa sâu của Núi Tambora được tạo ra bởi vụ phun trào vào tháng 4 năm 1815 được nhìn thấy vào ngày 3 tháng 6 năm Những người đi bộ dọc theo mép miệng núi lửa Tambora vào ngày 19 tháng 7 năm 2006.
Ảnh: Adam Majendie/Bloomberg/Getty ImagesNúi
lửa từ lâu đã định hình thế giới của chúng ta; chúng giúp tạo ra các
lục địa, tạo nên bầu khí quyển và có thể thay đổi khí hậu.
Khi phun trào, chúng phun ra hỗn hợp dung nham, tro và khí, bao gồm cả carbon dioxide làm nóng hành tinh, mặc dù số lượng này ít hơn nhiều so với lượng nhiên liệu hóa thạch do con người thải ra.
Khi nói đến tác động của khí hậu, các nhà khoa học quan tâm nhiều hơn đến một loại khí khác: lưu huỳnh đioxit.
Một
vụ phun trào núi lửa lớn có thể đẩy lưu huỳnh đioxit qua tầng đối lưu —
phần khí quyển diễn ra thời tiết — và vào tầng bình lưu, tầng cao khoảng 7 dặm so với bề mặt Trái Đất, nơi máy bay bay.
Tại
đây, nó tạo thành các hạt khí dung nhỏ phân tán ánh sáng mặt trời, phản
chiếu trở lại không gian và làm mát hành tinh bên dưới. Những hạt này
"sẽ thổi khắp thế giới và tồn tại trong vài năm", Alan Robock, giáo sư
khí hậu tại Đại học Rutgers, người đã dành nhiều thập kỷ nghiên cứu về
núi lửa, cho biết.
Đối
với các núi lửa hiện đại, dữ liệu vệ tinh cho thấy lượng lưu huỳnh
đioxit được giải phóng. Khi Núi Pinatubo ở Philippines phun trào vào năm
1991, nó đã đẩy khoảng 15 triệu tấn vào
tầng bình lưu. Đây không phải là một vụ phun trào lớn như Tambora,
nhưng nó vẫn làm mát thế giới khoảng 0,5 độ C trong nhiều năm.
Tuy
nhiên, đối với các núi lửa cũ hơn, "chúng tôi có dữ liệu rất kém",
Stoffel cho biết. Các nhà khoa học cố gắng tái tạo các vụ phun trào
trong quá khứ này bằng cách sử dụng thông tin từ lõi băng và vòng cây,
giống như những viên nang thời gian, lưu trữ bí mật của bầu khí quyển
trong quá khứ.
Từ đó, họ biết rằng những vụ phun trào lớn trong vài ngàn năm qua đã tạm thời làm mát hành tinh khoảng 1 đến 1,5 độ C.
Ví
dụ, Tambora đã làm giảm nhiệt độ trung bình toàn cầu ít nhất 1 độ C. Có
bằng chứng cho thấy vụ phun trào Samalas lớn ở Indonesia năm 1257 có
thể đã góp phần gây ra "Thời kỳ băng hà nhỏ", một thời kỳ lạnh giá kéo dài hàng trăm năm.
Cũng có dấu hiệu cho thấy các vụ phun trào lớn có thể ảnh hưởng đến lượng mưa ,
làm khô các hệ thống gió mùa bao gồm cả ở Châu Phi và Châu Á. Robock
cho biết "Gió mùa vào mùa hè xảy ra vì đất ấm nhanh hơn đại dương". Một
vụ phun trào núi lửa lớn có thể phá vỡ sự chênh lệch nhiệt độ giữa hai
nơi.
'Một thế giới bất ổn hơn'
Việc
hiểu được tác động của các vụ phun trào lớn trong quá khứ là rất quan
trọng, nhưng những vụ phun trào tiếp theo sẽ xảy ra trong một thế giới
ấm hơn nhiều so với trước khi con người bắt đầu đốt một lượng lớn dầu,
than và khí đốt.
“Thế
giới hiện nay bất ổn hơn nhiều”, Michael Rampino, giáo sư tại NYU,
người nghiên cứu mối liên hệ giữa phun trào núi lửa và biến đổi khí hậu,
cho biết. “Những tác động có thể còn tồi tệ hơn những gì chúng ta đã
thấy vào năm 1815”.
Theo
một diễn biến có vẻ trái ngược với trực giác, một thế giới ấm hơn có
thể có nghĩa là các vụ phun trào núi lửa lớn có tác động làm mát thậm
chí còn lớn hơn.
Thomas
Aubry, nhà khoa học nghiên cứu núi lửa vật lý tại Đại học Exeter, cho
biết: "Đó là bởi vì cách các hạt khí dung hình thành và cách chúng di
chuyển "hoàn toàn phụ thuộc vào khí hậu".
Khi
thế giới ấm lên, tốc độ không khí lưu thông trong khí quyển tăng lên,
nghĩa là các hạt khí dung phân tán nhanh hơn và có ít thời gian phát
triển hơn, Aubry cho biết. Các hạt khí dung nhỏ hơn có thể phân tán ánh
sáng mặt trời hiệu quả hơn các hạt lớn, nghĩa là tác động làm mát sẽ lớn
hơn.
Nhà
nghiên cứu núi lửa Chris Newhall làm việc tại miệng núi lửa Pinatubo để
lấy mẫu không khí và nước vào ngày 18 tháng 2 năm 1992.
Roger Ressmeyer/Corbis/VCG/Hình ảnh Getty
Núi Ruang của Indonesia phun dung nham nóng và khói vào tháng 4/2024.
Trung tâm Núi lửa và Giảm thiểu Rủi ro Địa chất/Tài liệu phát tay/AFP/Getty ImagesĐại
dương cũng có thể đóng một vai trò. Khi bề mặt đại dương nóng lên, một
lớp nước nhẹ hơn, ấm hơn nằm trên cùng và hoạt động như một rào cản ngăn
sự pha trộn giữa các lớp nông và sâu hơn. Điều này có thể có nghĩa là
các vụ phun trào làm mát không cân xứng lớp trên cùng của đại dương và
bầu khí quyển phía trên nó, Stoffel cho biết.
Biến đổi khí hậu cũng có thể ảnh hưởng đến chính các hệ thống núi lửa. Băng tan có thể dẫn đến gia tăng các vụ phun trào , vì sự biến mất của nó làm giảm áp suất, điều này có thể khiến magma dâng lên nhanh hơn. Các nhà khoa học cũng phát hiện ra lượng mưa cực đoan hơn —
do biến đổi khí hậu gây ra — có thể thấm sâu vào lòng đất, nơi nó có
thể phản ứng với magma để kích hoạt một vụ phun trào, Aubry cho biết.
Không thể dự đoán được
Khi
thế giới đang vật lộn với tình trạng nóng lên toàn cầu, một giai đoạn
mát mẻ có thể nghe có vẻ tích cực. Các nhà khoa học nói rằng điều ngược
lại mới đúng.
Dòng nham thạch phun trào từ một miệng núi lửa ở phía tây nam Iceland gần thị trấn Grindavik vào tháng 4 năm 2024.
Lewis Whyld/CNNĐầu tiên, có tác động tức thời. Ước tính có khoảng 800 triệu người sống
trong phạm vi khoảng 60 dặm của một ngọn núi lửa đang hoạt động; một vụ
phun trào lớn có thể xóa sổ toàn bộ một thành phố. Ví dụ, Campi Flegrei
đã cho thấy dấu hiệu chuyển động và nằm ngay phía tây thành phố Naples
của Ý, nơi sinh sống của khoảng 1 triệu người.
Về
lâu dài, tác động có thể là thảm khốc. Nhiệt độ giảm 1 độ C có vẻ nhỏ,
nhưng đó là mức trung bình. "Nếu chúng ta nhìn vào một số khu vực nhất
định, tác động sẽ lớn hơn nhiều", May Chim, một nhà khoa học Trái đất
tại Đại học Cambridge cho biết.
Núi
lửa Okmok ở Alaska, phun trào vào năm 43 trước Công nguyên - một năm
sau khi Julius Caesar bị ám sát - có thể làm giảm nhiệt độ ở một số vùng
phía Nam châu Âu và phía Bắc châu Phi tới 7 độ C hoặc 13 độ F.
Theo phân tích gần đây của công ty bảo hiểm Lloyd's, thời
tiết lạnh hơn, ít ánh sáng mặt trời hơn và lượng mưa thay đổi có thể
ảnh hưởng đến nhiều quốc gia sản xuất lương thực cùng một lúc, bao gồm
Hoa Kỳ, Trung Quốc và Nga, gây ảnh hưởng đến an ninh lương thực toàn cầu
và có khả năng dẫn đến căng thẳng chính trị, thậm chí là chiến tranh.
CÂU CHUYỆN TƯƠNG TÁC
Thiệt
hại về người và kinh tế sẽ rất lớn. Trong một kịch bản cực đoan, tương
tự như Tambora, thiệt hại kinh tế có thể lên tới hơn 3,6 nghìn tỷ đô la
chỉ trong năm đầu tiên, theo tính toán của Lloyd's.
Hơn
nữa, việc làm mát này cũng không giúp giải quyết tình trạng biến đổi
khí hậu; chỉ trong vòng vài năm, hành tinh này sẽ trở lại như trước.
Vụ
phun trào tiếp theo có thể xảy ra ở bất cứ đâu. Có những khu vực mà các
nhà khoa học đang theo dõi, bao gồm Indonesia, một trong những khu vực
có hoạt động núi lửa mạnh nhất hành tinh, và Yellowstone, ở phía Tây Hoa
Kỳ, nơi chưa từng trải qua một vụ phun trào lớn nào trong hàng trăm
nghìn năm.
“Nhưng điều gì sẽ xảy ra tiếp theo và khi nào thì vẫn chưa thể dự đoán được”, Stoffel nói.
Stoffel
cho biết thêm rằng không thể ngăn chặn được các vụ phun trào núi lửa
lớn, nhưng có nhiều cách để chuẩn bị. Ông kêu gọi các chuyên gia đánh
giá các kịch bản xấu nhất, chạy thử nghiệm ứng suất và đưa ra các kế
hoạch: mọi thứ từ sơ tán đến nỗ lực cứu trợ và đảm bảo nguồn cung cấp
thực phẩm.
Trong
khi một số người có thể nói rằng khả năng xảy ra một vụ phun trào lớn
vẫn còn nhỏ, thì "thực ra không phải là không có gì", Stoffel nói, và
hiện tại thế giới vẫn chưa chuẩn bị cho những tác động mà nó sẽ gây ra.
"Chúng ta chỉ mới bắt đầu hình dung được những gì có thể xảy ra".